1
?АБИДЕН М?СТАФИН
(1902-1985)
Мен ?рдайым б?гінгіні, шамам келгенше - ерте?гіні жаздым. Жазушы, алдымен, ?з д?уіріні? жаршысы. Мен ?з бойымда?ы б?кіл дарыным мен к?ш-?уатымды… халы? м?ддесіне ?алт?ысыз, ала?сыз ба?ышта?ан жазушымын. Мені? творчествомны? ?зегі, ар?ауы, негізі жа?а заман, жа?а адам.
?абиден М?стафин.
?абиден М?стафин м?расы - 20-40- жылдарда?ы ?аза?станны? к?ркемдік шежіресі. Жазушы шы?армаларынан ескен шынды? - д?н салма?ынан басын к?тере алмай, маужырай тербелген ?алы? бидай мен г?рсілдеген шы?ырау шахтаны аралатып, ту?ан ?лкеге к?з жібертеді - е?бекке толы уа?ытты, ?арапайым е?бек адамын к?ресіз. ?абиден М?стафин жа?ымды кейіпкерлерді? т?тас бір тізбегін жасады. Олар жар?ын болаша? ?шін батыл к?ресіп, ел- ж?ртыны? арман-тілегі, м?дде-ма?сатыны? орындалуына аянбай ат салысты - азаматты? т??ырдан т?спеді.?з заманымен ты?ыз байланысып, к?ш-?уатын уа?ыт алдында?ы борышты ?теуге арнау, ?з замандасына аянбай ?ызмет ету, е?бек адамыны? ой-арманын, баянды ісін мада?тай жырлау, белсенді к?рескер биігінен таймау -- ?абиден М?стафинні? рухани келбеті.
Жасты? ша?. Ал?аш?ы ?адам.
?детте, жазушыны? ізденісі мен ?мір жолы к?ркем шы?армасында із ?алдырып, ел басынан кешкен тарихи о?и?алар сайрап жатады. ?абиден М?стафин м?расы-осынау ?а?иданы? д?лелі мен ай?а?ы.
Ол 1902 жылы ?ара?анды облысыны? Тельман ауданында ша?ын д?улетті отбасында ?мірге келді. Талапты бала ?уелі ауыл молдасынан о?ып сауатын ашады. «Бас?а о?у жо? еді» -- дейді ол кейін жасты? ша?ын ?ынжыла, м??ая еске алып. Кішкентай ж?ректе жан?ан шыра? о?у-білім іздетеді, 1916 жылы зауытта?ы орысша-?аза?ша мектепті? т?ртінші сыныбына т?сіп, бір жылдан кейін бітіріп шы?ады. «?айтып о?у?а м?рша бол?ан жо?» -- деп ?кінеді кейін жазушы. 1918-1925 жылдары ауылды? ке?есті? ?р алуан ж?мысына араласады. Білімге деген ??штарлы? ?аза?станны? сол кездегі орталы?ы ?ызылордадан о?у іздетеді. Біра? балалы? ша?ында ал?ан шамалы білім о?у орнына т?суге м?мкіндік бермейді де, жо?ар?ы сот?а ?ызметке орналасады. Жазушыны? ?зі айт?андай, к?ркем ?дебиетке деген ??штарлы?ы осы жылдары оянады.
Жиырмасыншы жылдар ту?ан еліміз ?шін аса бір ма?ызды кезе? еді. Ауылда?ы негізгі тартыстар Азамат со?ысынан кейінгі ауыртпалы?тар, ?лі о?ы мен солын айыра бермейтін кедейлерді? ?иын хал-к?йі т??ірегінде ?рбитін. Жастайынан талай ?иянат к?рген болаша? жазушы ?айна?ан ?мір а?ымынан сырт ?ала алмады. ?зіні? ал?аш?ы ?адамы туралы «к?ргенімді, сезгенімді жазатынмын» -- дейді ?абе?. Демек, жазушылы? ?міріні? ал?аш?ы с?тінен бастап б?кіл ?нер жолына ?лкен ?сер осындай тартыстарды? ?ызу ортасы еді.
Жас талапкер ?зі к?рген, сот?а келіп т?скен ша?ымдарда айтыл?ан ?иянат, м??-шер, жапа шеккен адамдар туралы на?тылы о?и?а негізінде жаз?ан хабарлам, очерк, фельетондарын «Е?бекші ?аза?» (?азіргі «Егемен ?аза?стан») газетіне жариялап ж?рді.
С?йтіп, ?абиден М?стафин ал?аш?ы ?алам тартысынан-а? ?зіні? ?зекті та?ырыбын -- б?гінгі ?айна?ан ?мірді д?л тапты. Т???ыш кітабы «Ер Шойын?а» (1929) ар?ау бол?ан да ?зі жа?сы білетін ауыл ?мірі, кедейді? сана-сезімі, тапты? к?рес еді. «Ер Шойын» -- жазушыны? ??мырлы? та?ырыбын белгілеген, ?зіні? талабы мен талантына сенім ту?ыз?ан ерекше м?ні бар жина?.
Белгілі сыншы-?алым З. С. Кедрина жазушыны? ?нер жолын саралай келіп, оны ты? та?ырыптар?а алдымен баратын батылды?ын, жа?ашылды?ын «творчестволы? барлауда» деп, басып айтты. Жина??а кірген т???ыш шы?армасы «С?рсен мен Бо?аш» (1927-1928), «Ер Шойын», «?ан», «?аш?ын» сия?ты ??гімелерінде ауылда ?тіп жат?ан тапты? тартысты на?тылы о?и?а-к?ріністер ар?ылы реалистік д?лдікпен бейнеледі. Жазушыны? ысты? ы?ыласы ?анал?ан тап жа?ында. К?ркем образдар ар?ылы: «Адал е?бегіні? ?ызы?ын к?рмей, «адам!» деген арда?ты ат?а ?олы жетпей ?инал?ан адал жандар осылар!» -- дейді жазушы. Байды? малын ба?ып, байлы?ын к?бейтіп ж?рген ??тты ?ол жандар жас жазушы?а адамгершілік пен а?и?атты? ?зіндей к?рінеді. Осындай жандарды с?ліктей сорып, басын к?тертпей езгіге сал?ан ?стем тапты автор жиіркенішпен, жек к?ре суреттейді. Жазушыны? ма?саты ай?ын, м?ддесі ашы? -- кімді жа?тайтыны, кімді даттайтыны т?сінікті. Тапты? к?ресте ?ажыр-?айрат. ?йымшылды? ?ажеттігін суреттеген «Ер Шойын» жина?ы тартысты? ?лі толастама?ан кезінде шы??анын ескерсек, кітапты? ?леуметтік, т?рбиелік м?ні ерекше бол?анын т?сіну ?иын емес.
Жас ?аламгерді? шы?армаларында кейбір біркелкілікке ??рылып, жина?тау сипаты, к?ркемдік м?нерлеу, тіл шеберлігі жетпей жат?анмен, ал?аш?ы ?адамынан-а? авторды? азаматты? белсенділігі, ма?сатыны? ай?ынды?ы аны?тала т?седі.
Біра? ?. М?стафинні? ізденісі же?іл болды, ?иыншылы??а кездеспеді десек, шынды?тан ауыт?ыр едік. Жас кезінде ж?йелі білім ала алма?ан жазушы?а ?мір - білім б?ла?ы, е?бек - ?нер шыра?ы болды. Баяу ?алыптасып, же?іл шы?армалар да жазды, біра? тынымсыз е?бек, іздену, о?у білімді, парасатты, ?айраткер жазушы?а айналдырды.
Жа?а кітапты? ?уанышы басылмай жатып, ?мірді тере? зерттеу ?ажеттігін т?сінген ?аламгер ?ара?анды ?аласында?ы ?айна?ан е?бек майданына (1930) араласып кетеді - ?ш жыл шахтада ж?мыс істейді, жер ?азады, токарь маманды?ын игереді. «Мен келгенде, - дейді жазушы, - ?ара?андыда бес-алты жаман барак ?ана, 30-40 ж?мысшы ?ана бар еді. Олар к?мірді ?айламен ?азып, сырт?а темір шелекпен ?ол б?рау ар?ылы шы?аратын. Шахта дегендері--бір ?ана ??ды?».
1933 жылы ?. М?стафин «?ара?анды пролетариаты» газетіні? жауапты секретары ?ызметіне та?айындалады. Біра? к?п кешікпей ?аза? тілінде «?ызыл ту» атты жа?а газетті? ашылуына байланысты Новосибирь ?аласына ауыстырылады. ?мірлік т?жірибесі байы?ан, журналист ретінде ?аламы т?селген ?. М?стафин 1938 жылы газет жабылысымен Алматы?а к?шіп келеді. «Б?л мені? то?ыз жыл бойы жазушылы?тан ?ол ?зіп кеткен, ?айта орал?ан ша?ым», -- деп жазады ?абе?.
Астана жазушы?а к?п ?леуметтік-?о?амды? жа?дайды жа?а биіктен ба?алауына, ?деби-м?дени ?мірмен етене араласу?а м?мкіндік береді. Сол бір илелогия майданы шиеленіскен тапты? тартысты? ?ызу жылдарында ?аламгер, ?зі айт?андай, к?ресші ?нерді? шебінде болды. Оны? к?з алдында жалынды а?ын С?кенні?. C?бит пен Бейімбетті?, ?лы М?хтар мен ?абитті? ?лгі т?тар жар?ын бейнелері т?рды. Д?л осы жылдары ?дебиетті к?п о?ып, к?п ?йренді. Жа?а ?мірді? ?серімен философиялы?, эстетикалы? к?з?арасы ?алыптасып, ?деби тал?амы биіктей береді. К?птен к??ілін ?обалжыт?ан етене жа?ын та?ырыбы - ?ара?анды шахтерлеріні? ?мірінен «?мір мен ?лім» атты т???ыш романын жазады (1939). Б?л --- ?лкен жолды? бастауын аша т?скен кітап еді.
Он жыл (1939-1948) «?дебиет майданы» (?азіргі «Ж?лдыз» журналында ?ызмет істей ж?ріп, басында ?деби ?ызметкер, кейін редактор) ел ?мірімен ке? танысып, жазушылы? е?бекке біржолата бет б?рады. 1942 жылы «Ай?а?» атты ша?ын пьеса, «Т?т?ын», «К?лмеген адам», «??ла?ан ??з», «Керуен» секілді ??гімелер жазды. Жазушыны? кемел кезі басталады.
Замандас туралы жыр. ?лкен жанр ?рінде.
1940 жылы ?. М?стафинні? ал?аш?ы к?лемді туындысы --- «?мір мен ?лім» романы жары??а шы?ты. Б?л - ?аза? ?дебиетіндегі ауыр ?нерк?сіпке е?бек еткен ж?мысшы табы мен техникалы? интеллегенцияны бейнелеген т???ыш шы?арманы? бірі еді. ?ара?анды да к?теріліп келе жат?ан зор жа?алы? ке?інен суреттелгенмен, ал?аш?ы ??гімелерде кеткен кемшілікті б?л кітаптан да бай?ау?а болар еді. ?йтсе де, жа?а шы?арма болаша? романисті? шеберлігін шы?дауда ?лкен мектеп болды.
«?мір мен ?лімнен» кейін ?аламгерді? с?тті кезе?і басталады. Ауылда?ы ?згерістерге арнал?ан «Шы?ана?» (1945) пен «Миллионер» (1948) жары? к?реді. К?п кешікпей орыс тілінде жариялан?ан б?л шы?армалар ?аламгер есімін ке?інен танытады. М?стафин шы?армалары шет тілдерге аударыла бастайды.
Страницы: 1, 2
